Bosnië en Herzegovina

Geografie en klimaat

Bosnië-Herzegovina ligt in het zuid-oosten van Europa is iets groter dan Nederland [51.129 km2] en herbergt ongeveer 3,5 miljoen inwoners.

In het noorden, het westen en het zuiden grenst het land aan Kroatië en in het oosten aan de Unie Servië en Montenegro. In het zuiden heeft het land 21,2 kilometer kustlijn rond de badplaats Neum, tevens de enige directe uitweg naar zee. Door deze corridor worden de zuidelijkste Kroatische provincie en de stad Dubrovnik van de rest van Kroatië gescheiden.

Verschillende deelrepublieken van voormalig Joegoslavië

Grofweg ingedeeld heet het noordelijke en het westelijke deel van van het land Bosnië [genoemd naar de rivier Bosna] en het oostelijke en zuidelijke deel Herzegovina [een Herceg is een oude benaming voor een vorstelijke titel, vergelijkbaar met 'hertog'].

De noordelijke grens met Kroatië wordt gevormd door de rivier Sava, de noordwestelijke grens met Kroatië door de rivier de Una en delen van de oostelijke grens met de Unie van Servië-Montenegro door de rivier de Drina.

Het noorden van het land ligt in de Sava-vallei en is, net als het aan de overzijde van de grens gelegen Kroatische Slavonië, overwegend vlak. Het oosten van het land is voornamelijk bergachtig. In het zuidoosten, op de grens met Montenegro bevindt zich de hoogste berg van het land, Maglić [2386 meter].

Ook rond Mostar in het zuiden en de hoofdstad Sarajevo bevinden zich toppen van ruim 2000 meter. Vanwege de ligging is het gebied rondom Sarajevo erg sneeuwzeker. Verder liggen in de zuidwesten aan de grens met Kroatië de Dinarische Alpen met toppen van gemiddeld 1500 meter.

De langste en belangrijkste rivieren van het land zijn:

• Sava [945 km] vormt de grens met Kroatië in het noorden.
• Bosna [245 km] loopt van vlakbij Sarajevo in het oosten naar de Sava in het noorden.
• Drina [364 km] begint als de rivier Tara in Montenegro, en loopt dan deels parallel, deels als grens met de Unie Servië-Montenegro en mondt uit in de Sava bij het drielandenpunt Bosnië-Servië-Kroatië.
• Neretva [218 km] loopt vanuit het zuiden via de stad Mostar naar het zuiden naar Kroatië, en mondt daar bij de stad Ploče uit in de Adriatische Zee, op zo'n 10 kilometer na de Bosnisch-Kroatische grens.
• Vrbaš [240 km] loopt vanuit midden-Bosnië naar het noorden via Banja Luka naar de Sava.
• Una [214 km] ligt in het westen aan de grens met Kroatië. Deze rivier is zeer bekend bij aktieve sporters.

Het klimaat is divers en wordt grotendeels bepaald door de Adriatische Zee, de Middellandse Zee, de Dinarische Alpen en de Alpen. Er is dan ook sprake van zowel een Middellandse Zee klimaat met warme, droge zomers en zachte, regenrijke winters, als een gematigd landklimaat met warme zomers en strenge winters. In de winter kunnen de temperaturen in de Dinarische Alpen dalen tot -30° C, terwijl de temperaturen in de zomermaanden kunnen oplopen tot 40° C. In de natte periode van het jaar [september tot april] vallen er grote hoeveelheden neerslag. In de vorm van sneeuw levert deze neerslag vooral problemen op in de bergen.

Bevolking, religie en talen

De bevolking, waarvan de etnische samenstelling sinds de burgeroorlog van 1992-1995 in sommige gebieden in Bosnië-Herzegovina drastisch is gewijzigd, bestaat voor ongeveer 44% uit Moslims [Bošnijaks], voor 31% uit Serviёrs, voor 17% uit Kroaten en voor 8% uit overigen [waaronder Albanezen en Turken]. Hoewel wereldwijd het woord ´Moslim´ wordt gebruikt voor de aanhangers van deze religie, is ´Bošnijak´ hier de officiële term. De Slavische stammen [waaronder die van de Serven, de Kroaten en de Slovenen] die zich rond de 9e eeuw definitief op de Balkan vestigen, komen deels onder de invloed van het West Romeinse Rijk [en worden onder die invloed Katholiek] en deels onder de invloed van het Oost Romeinse [Byzantijnsche] Rijk, en worden onder die invloed Orthodox. Onder meer de Kroaten adopteren het Katholieke geloof; de Serviёrs het Orthodoxe. Na de 15e eeuw komen er door de invloeden van de Turken [Ottomaanse- of Osmaanse Rijk] ook Moslims bij en Kroaten en Serviёrs die zich tot de Islam hadden bekeerd.

Tussen de drie grootste bevolkingsgroepen bestaat in feite weinig verschil. Wel is het zo dat door eeuwenlange verschillende culturele invloeden de religies, gebruiken en in beperkte mate ook de taal uit elkaar zijn gegroeid. Over het algemeen zijn het geen 'strenge' vormen van de religies, maar sinds de jaren 90 wordt het geloof wel sterker beleden, dit omdat het geloof de etnische identiteit benadrukt.

De talen in Bosnië-Herzegovina hebben verschillende namen: Servisch, Bosnisch en Kroatisch. Het zijn Slavische talen die verwant zijn aan het Sloveens, Macedonisch, Bulgaars, [Wit-]Russisch, Pools, Tsjechisch, Slowaaks en Oekraiens. In de praktijk schelen deze 3 talen zeer weinig van elkaar, en is er absoluut geen taalbarriére. In het oude Joegoslavië was de officiele taal het "Servo-Kroatisch." Sinds 1991 is er sprake van een officiёle Kroatische, Servische en Bosnische taal. Zeker in Bosnië-Herzegovina worden de talen door elkaar gesproken.

Tussen de talen zit een gering onderscheid in woorden, en een nog geringer onderscheid in zinsbouw en grammatica. De versie door die moslims wordt gesproken kent ook veel Turkse woorden, een overblijfsel uit de Turkse overheersing. Serviërs en Kroaten hebben hun taal meer gezuiverd om zich meer te onderscheiden van de andere talen. Het duidelijkste verschil zit in het schrift: Kroatisch wordt in het latijnse alfabet geschreven, terwijl het Servisch het Cyrillische alfabet gebruikt. Het is een variant van het Russische schrift waaruit enkele letters zijn weggelaten. Beide alfabetten kennen 30 letters, maar het latijnse alfabet kent een andere volgorde dan het cyrillische.

Het Land

De Republiek Bosnië-Herzegovina zoals het land algemeen bekend staat, is sinds 1992 een onafhankelijk land, lid van de Verenigde Naties en veel andere internationale organisaties. Sinds het verdrag van Dayton in 1995 een einde maakte aan de burgeroorlog is het land politiek gezien verdeeld in twee entiteiten [de Republika Srpska en de Federatie Bosnië-Herzegovina] en één district [Brcko]. De hoofdstad is Sarajevo.

Bosnië-Herzegovina heeft een parlementaire democratie. Aan het hoofd staat een Presidium [BH Presidency], bestaande uit drie leden: een Moslim, een Serviër en een Kroaat. Zij worden elke 4 jaar direct gekozen door het volk. Dit presidium kiest een Ministerraad. [BH Council of Ministers].

De activiteiten van de Ministerraad worden goedgekeurd door het Huis van Afgevaardigden [House of Representitives], bestaande uit 42 leden [28 uit de Federatie en 14 uit Srpska] die elke twee jaar door het volk gekozen worden. Verantwoording leggen de ministers af aan het Huis der Volkeren [BH House of People], bestaande uit 5 Moslims, 5 Serviërs en 5 Kroaten, die elke twee jaar gekozen worden door het Federale Huis der Volkeren [Federation House of People] en de Nationale Assemblee van Srpska [RS National Assembly].

De feitelijke macht ligt echter bij de twee entiteiten die het land opdelen. Zo heeft elke entiteit een eigen leger, eigen vlag, eigen volkslied en eigen paspoort!

Zoals reeds gezegd bestaat Bosnië-Herzegovina uit twee entiteiten en een district. In het navolgende gedeelte zal hier iets dieper op in worden gegaan.

De Federatie Bosnië en Herzegovina

De veel gebruikte naam van deze, sinds het verdrag van Dayton Moslim-Kroatische entiteit, is Moslim-Kroatische Federatie. In de praktijk wonen de bevolkingsgroepen sinds de oorlog niet echt door elkaar, afgezien van de grotere plaatsen.

De Federatie omvat ongeveer 51% van het totale grondgebied van Bosnië-Herzegovina. Grofweg het westen, zuidwesten, zuiden en midden van het land. Naast de landelijke hoofdstad is Sarajevo ook voor een deel de hoofdstad van de Federatie. Het andere deel behoort tot de Servische entiteit Republika Srpska.

Politiek en economisch gezien leunt dit deel veel op het buurland Kroatië. De Federatie is administratief verdeeld in tien kantons:

• Una - Sana
• Posavina
• Tuzla
• Zenica-Doboj
• Bosanska Podrinje
• Srednja Bosna [Midden-Bosnië]
• Hercegovina-Neretva
• Zapadna-Hercegovina [West-Herzegovina]
• Sarajevo
• Zapadna Bosna [West-Bosnië]

Nog even de belangrijkste plaatsen in de Federatie op een rijtje:

• Sarajevo. Naast landelijke hoofdstad ook de hoofdstad van de Federatie. Deze stad met ongeveer 350.000 inwoners ligt vlak bij de bron van de rivier de Bosna, waar het grootste deel van het land naar genoemd is. In de stad stroomt ook nog een rivier namelijk de Miljacka. Sarajevo is een verbastering van het Turkse woord Saray, dat paleis betekent. Sarajevo betekent zoveel als "van het paleis". Deze stad met veel bezienswaardigheden heeft veel te lijden gehad van de burgeroorlog van 1992-1995. Ingesloten door bergen was de stad een doelwit voor scherpschutters. Sarajevo kreeg, naast deze gebeurtenissen, twee maal eerder wereldbekendheid. Op de eerste plaats in 1914 toen Gavrilo Princip de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog Franz Ferdinand doodschoot [hetgeen de aanleiding was tot de 1e wereldoorlog], en in 1984 toen de stad gastheer was voor de Olympische Winterspelen. De laatste jaren maakt Sarajevo een steeds grotere groei door op het gebied van festivals en congressen. Ook komt het toerisme langzamerhand op gang.
• Mostar. Deze stad was in het oude Joegoslavië een bekende toeristische attractie. De oude Turske brug van Mostar was wereldberoemd, evenals de eeuwenoude binnenstad. In 1993 is de brug door Kroatische troepen verwoest en ligt er slechts een noodbrug over de Neretva. Mostar is de hoofdstad van het kanton Herzegovina-Neretva, en vervult daarmee een belangrijke administratieve functie in het zuiden van het land. Sinds de oorlog is de stad verdeeld door de Neretva in een Moslim-deel en een Kroatisch deel.
• Medjugorje. Dit dorpje, dat maar op weinig landkaarten is te vinden, is met name in de katholieke wereld van groot belang. In 1981 werd hier de maagd Maria gezien, en sindsdien is het een bedevaartsoord dat jaarlijks overspoeld wordt door pelgrims vanuit de hele wereld.
• Zenica. Een industriestad aan de rivier de Bosna in het midden van het land.
• Tuzla. Een industriestad in het uiterste noordoosten van de Federatie, bekend om haar zoutmijnen. [Tuz is het turks woord voor zout].
• Bihać. Een moslimstad in het uiterste noordwesten van het land, niet ver van de Kroatische grens en de Plitvice meren in het buurland. In de burgeroorlog brak hier onder de moslims een opstand uit tegen de toenmalige [moslim]president Izetgebović.
• Neum. De enige plaats van Bosnië-Herzegovina aan de [Adriatische] kust. Deze corridor verdeelt Kroatië, en scheidt Dubrovnik en omstreken van de rest van Kroatië.

De Republika Srpska

Deze Servische entiteit vormt met ongeveer 49% van het totale grondgebied van Bosnië-Herzegovina de rest van het land [met uitzondering van Brčko]. Het overgrote deel van de bevolking bestaat uit Serviërs, met name in de grote plaatsen wonen ook nog Kroatische en Moslim-minderheden. De hoofdstad van Srpska is Banja Luka, een stad in het noorden van het land op ongeveer 30 kilometer van de grens met Kroatië.

Srpska is in 2 delen verdeeld: Het noordelijke gedeelte [tegen de Kroatische grens], en het oostelijke gedeelte tegen de Servische grens. De 'knip' zit in het distrikt Brčko, zodat Srpska over circa 10 kilometer onderbroken wordt.

Srpska leunt economisch gezien veel op buurland Servië en bestaat uit 7 regio's, die echter administratief zijn, en niet te vergelijken met de kantons uit de Federatie:

• Banja Luka [noord]
• Doboj [noord]
• Bijeljina [oost]
• Vlasenica [oost]
• Sokolac [oost]
• Srbinje [oost]
• Trebinje [oost]

Nog even de belangrijkste steden van de Republika Srpska op een rijtje:

• Banja Luka. Deze stad is sinds 1995 de hoofdstad van Srpska [daarvoor was het Pale bij Sarajevo] en ligt aan de rivier de Vrbaš in het noorden van het land [ongeveer 30 kilometer van de Kroatische grens]. Als tweede stad van het land heeft het een belangrijk economisch centrum. Veel handel is geörienteerd op Servië, maar er is ook veel contact met het veel dichterbijgelegen Kroatië. Hoewel de stad niet veel last heeft gehad van oorlogsgeweld, is er tijdens de oorlog wel veel gesloopt dat herinnerde aan de Turkse tijd [zoals moskeeëen]. Het gebied is bekend vanwege haar kuuroorden [Banja = kuuroord, Luka = haven].
• Srpski Brod. Deze stad ligt aan de Sava aan de Kroatische grens, tegenover het Kroatische Slavonski Brod. Voor de oorlog heette de stad Bosanski Brod. Deze stad heeft een grote petrochemische industrie die, hoewel zwaar beschadigd in de oorlog, toch voor het gebied van groot belang is.
• Bijeljina. Een industriestadje, maar met eigen universiteit. Bijeljina ligt in het noordoosten op ongeveer 8 kilometer van de Servische grens.
• Trebinje. Een stad in het uiterste zuidoosten van Bosnië, hemelsbreed ongeveer 30 kilometer van Dubrovnik. De stad is erg bekend om de kunst, en dan met name Servische iconen.
• Srpsko Sarajevo. Sinds het verdrag van Dayton wordt Sarajevo verdeeld door de [overigens niet of slecht gemarkeerde] entiteitengrens. Het grooste deel hoort bij de Federatie, slechts enkele buitenwijken bij Srpska.

Het district Brčko

Tijdens de burgeroorlog hebben beide partijen zwaar gevochten om Brčko: De Serviërs omdat het hun doorgang was tussen de twee helften van de republiek, de Kroaten omdat zij een noordelijke verbinding wilden met Kroatië [Brčko is een grensstad]. Het is geen van beide partijen gelukt.
Brčko is sinds het verdrag van Dayton de enige plaats in het land die niet tot een van beide entiteiten behoort, maar een apart district is onder internationale arbitrage is geplaatst.

Economie en geld

De economie van Bosnië-Herzegovina heeft het zwaar te verduren gehad tijdens de oorlog. Met name de industrie, waar het land [en het vroegere Joegoslavië] van afhankelijk was en flink beschadigd is geweest. Het land telt vele industrieën, waarvan veel te maken heeft met de delving van veel aanwezige grondstoffen [kolen, zink]. Ook is er veel petrochemische industrie in het land. Daarnaast is er sprake van intensieve akkerbouw en veeteelt. Vanwege de ligging is de meeste handel met de buurlanden Kroatië en Servië-Montenegro. Aangezien Bosnië-Herzegovina geen zeehavens heeft, wordt veel export gedaan via de haven Ploče in Kroatië [daar waar de rivier de Neretva uitmondt in de Adriatische Zee]. In ruil daarvoor kunnen reizigers tussen Dubrovnik en de rest van Kroatië vrijelijk gebruik maken van de corridor bij Neum.

De lokale munteenheid is de Konvertibilna Marka. De ISO-code is de BAM, maar lokaal wordt deze afgekort tot KM. In overwegend Kroatische gebieden wordt de Kroatische Kuna ook geaccepteerd. De Euro wordt wijdverbreid geaccepteerd. De koers van de KM is ongeveer 51 eurocent, terwijl een euro ongeveer 1,96 KM is.

1 KM is 100 Fenig. Er zijn munten van 10, 20 en 50 Fenig, en van 1 en 2 Mark, en bankbiljetten van 50 Fenig, en van 1, 5, 10, 20, 50, 100 en 200 Mark. De munten zijn in het hele land gelijk, maar in de Federatie en Srpska zijn verschillende bankbiljetten in omloop [met uitzondering van het 200 Mark-biljet]. Het verschil zit 'm in de volgorde van de talen, en de foto's. De kleuren en grootte zijn hetzelfde. Al het geld wordt door de Centrale Bank uitgegeven. Er is een grote omloopsnelheid van het geld, aangezien in het land vrijwel nergens creditcards of travellers cheques worden geaccepteerd. Pinautomaten zijn mondjesmaat te vinden en dan alleen nog in de steden. De KM uit de Federatie en de KM uit Srpska kunnen in het hele land door elkaar gebruikt worden. Ook Euro's [biljetten] worden goed geaccepteerd.